In een interview (Letter & Geest 23 december 2018) geeft psychiater en hoogleraar Iris Sommer een interessante inkijk in het menselijk bewustzijn en dat we door te denken met aandacht een ruimer beeld krijgen van wat er om ons heen gebeurt.
In de hersenen wordt betekenis gegeven aan wat onze zintuigen doorgeven. "De hippocampus maakt een afspiegeling van wat we denken dat er om ons heen gebeurt en probeert dat te vergelijken met wat we eerder zoal opgevangen hebben. We zijn altijd op zoek naar herkenbare patronen, naar verklaringen, naar oorzaak-gevolgrelaties." Maar volgens Sommer zijn de associaties die we maken, vaak onjuist. "De wereld is namelijk onvoorspelbaar en onbegrijpelijk, dus elke theorie gaat onherroepelijk mank. Maar je kunt wel wat doen om je eerste associaties bij te stellen." Sommer legt uit dat we denken op twee snelheden. Het eerste denksysteem gaat razendsnel. "In een fractie van een seconde heb je een mening klaar of een plan van actie." Dan gebruik je vooral je intuïtie. Dan is er nog een tweede denksysteem. Sommer haalt psycholoog Daniel Kahneman aan die dit het 'denken met aandacht' noemt. "Dat denken gaat wel in woorden en kost veel moeite. Dat kunnen we niet de hele dag door."
Wat mij bij het lezen van dit artikel prikkelt is het gegeven dat we onze vooroordelen, emotionele onderbuikgevoelens en snelle associaties kunnen omzetten in meer vruchtbare beschouwingen van wat er in ons leven gebeurt. Daar moeten we wel moeite voor doen. In mijn optiek gaat het dan over stil zijn. Wachten met je oordeel. Aandachtig zijn. Stilstaan bij wat je ziet, voelt, hoort. Sommer: "Als we angstige gevoelens hebben voor anderen, of boos op hen zijn, gaat onze waarneming extra snel. In die situaties moet je er altijd vanuit gaan dat jouw kijk op de wereld slechts een van de vele mogelijkheden is." Sommer noemt als voorbeeld de leer van de sikhs en van hun eerste goeroe Nanak: "Hij stelde zich op als leerling om zijn wereld te verruimen. Hij accepteerde het bestaan van vele verschillende geloven en tolereerde geen oordeel of onderdrukking op basis van godsdienst, kaste, huidskleur of geslacht. Het gaat mij vooral om die lerende houding: door je wereld uit te breiden, wordt je waarneming ruimer. Er gaat dan een wereld voor je open."
Lees hier het hele interview met Iris Sommer.